ترامپ جمهوريخواه که از لزوم ايجاد تغيير در ساختارهاي موجود و توجه مجدد به خواست و نياز اکثريت جامعه سخن مي گفت، اکنون سکان دار کاخ سفيد شده است؛ حال آنکه به دليل عدم شفافيت و تناقض گويي هاي وي در عرصه سياست خارجي همچنان اغلب کشورها حتي متحدين کليدي آمريکا، در بلاتکليفي به سر مي برند و سنگيني سايه ابهام را بر آينده رابطه خود با واشنگتن حس مي کنند.

براي آشنايي بيشتر با رويکرد رئيس جمهوري تازه کار آمريکا در مواجهه با مسائل داخلي و بين المللي و نيز خاورميانه به ويژه در تعامل با بازيگران منطقه اي، گفتگويي با پروفسور «فرهنگ جهانپور» استاد دانشگاه آکسفورد داشته ايم که در ادامه از نظر خوانندگان مي گذرد.

جهانپور پيشتر استاد دانشگاه اصفهان بوده و در حال حاضر به تدريس در دانشگاه هاي «کمبريج» و «آکسفورد» مشغول است . وي همچنين استاد دوره هاي آنلاين در دانشگاه هاي «آکسفورد»، «ييل» و «استنفورد» است. «فرهنگ جهانپور» بورس يک ساله فرصت مطالعاتي در دانشگاه «هاروارد» را داشته و طي ۲۸ سال گذشته به تدريس در رشته سياست هاي خاورميانه در بخش تحصيلات تکميلي دانشگاه «آکسفورد» مشغول بوده است.

* با توجه به هشدارهاي بسيار درباره انتخاب «دونالد ترامپ» به رياست جمهوري آمريکا، اهميت انتخاب وي را براي جهان چگونه ارزيابي مي کنيد؟

انتخابات اخير آمريکا نه تنها بر سياست هاي داخلي آمريکا تأثيرگذار است، بلکه از ابعاد مهمي براي همه جهان برخوردار خواهد بود و لذا ديديم که جهان چشم انتظار اعلام نتايج انتخابات در آمريکا بود. اهميت آن را مي توان از چند ديدگاه مورد بررسي قرار داد:

۱- آمريکا هنوز هم بزرگ ترين قدرت نظامي همراه با قابليت دسترسي به ساير نقاط جهان به شمار مي آيد. در اصطلاح نظامي مي توان آمريکا را برخوردار از تفوق کامل بر زمين، هوا و دريا قلمداد نمود. آمريکا داراي تقريباً ۷۰۰ پايگاه نظامي در بيش از ۱۳۰ کشور است.

عمليات هاي نظامي آمريکا از درياي چين جنوبي، ژاپن، کره جنوبي، جزاير فيليپين و غيره تا افغانستان، پاکستان، آسياي ميانه، منطقه خليج فارس، عراق، سوريه، ليبي، اکثر کشورهاي اروپائي و حتي تا قطب شمال و نيز قاره آمريکا گسترش يافته است. با اين تفاسير، بيشتر کشورها، خواسته يا ناخواسته با قدرت جهاني آمريکا مواجه هستند.

۲- هم اکنون آمريکا بزرگ ترين اقتصاد جهان محسوب شده و دلار نيز در ميان ارزهاي خارجي پيشتاز است؛ لذا هرمشکل اقتصادي براي اين کشور مي تواند بر ساير کشورهاي جهان نيز تأثير داشته باشد؛ نمونه اين امر را نيز مي توان در بحران اقتصادي سال هاي ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ به مشاهده نشست.

۳- آمريکا از ترکيب جمعيتيِ مهاجراني از سراسر دنيا تشکيل شده است. در نتيجه اين کشور به لحاظ انساني از ارتباطات انساني با تمامي قاره هاي جهان برخوردار است.

۴- آمريکا در ۲۴۰ سال اخير از يک دولت فراگير برخوردار بوده است. قانون اساسي آن هم که عمدتاً بر مبناي روشنفکري اروپائي است، پايه هاي يک حاکميت جمهوري را بنا نهاد و نه تنها بر انقلاب فرانسه که بر برخي از ساير انقلاب ها نيز اثرگذار بود.

۵- در دهکده جهانيِ کنوني که همه کشورها از طريق انقلابِ ارتباطي، فرهنگي، تجاري و ارتباطات انساني به شدت به يکديگر مرتبط هستند، هر چيزي که در گوشه اي از جهان به وقوع بپيوندد، همگان را متأثر خواهد ساخت؛ به ويژه اگر رخدادي باشد که براي کشوري مانند آمريکا اتفاق بيفتد.

۶- تحولات آمريکا براي ايران هم از برجستگي مضاعفي برخوردار است؛ چرا که بيش از ۲ ميليون ايراني در اين کشور ساکن هستند، به نقش آفريني ويژه اي در آمريکا پرداخته و حتي به مثابه پُلي ميان دو کشور به شمار مي روند.

بر اساس آنچه در بالا به آن اشاره شد؛ علاقه مندي همگان به نتايجِ انتخابات در آمريکا جاي تعجب و شگفتي ندارد.

* دلايل محبوبيت ترامپ در ميان رأي دهندگان به وي از کجا نشأت مي گرفت؟

کارشناسان تا دهه هاي آتي به بحث و مناظره درباره اين انتخابات خواهند پرداخت. اين در حالي است که امکان مشاهده برخي دلايل نارضايتي عمومي از هيأت حاکمه کنوني آمريکا به واسطه اوضاع سياسي و اقتصادي جاري اين کشور وجود داشت. همانطور که همه پرسي در انگليس به برگزيت (خروج از اتحاديه اروپا) رأي داد، شکاف عميقي را نيز مي توان در جامعه آمريکا در قالب عدم مقبوليت عمومي به سياست مداران به مشاهده نشستهمانطور که همه پرسي در انگليس به برگزيت رأي داد، شکاف عميقي را نيز مي توان در جامعه آمريکا در قالب عدم مقبوليت عمومي به سياست مداران به مشاهده نشست. برخي دلايل خشم  عمومي مردم به شرح زير مي باشد:

۱- جهاني شدن: تا همين چند دهه پيش، آمريکا موتور محرک اقتصاد جهاني به شمار رفته، بزرگ ترين توليدکننده اجناس و کالاهاي توليدي محسوب مي شد. اما در نتيجه جهاني شدن، انتقال مشاغل و صنايع به ديگر نقاط جهان و نيز هوشمند شدن بسياري از امور، بسياري از کارگران در بخش هاي مرتبط از کار بيکار شدند. اگر به آمار و ارقام نگاهي بيندازيم، مي بينيم که در سال ۲۰۰۱ آمريکا توليد کننده ۲۸ درصد از محصولات در جهان به شمار مي رفت؛ اما در سال ۲۰۱۰ سهم آمريکا از توليدات جهان به ۱۶.۵ درصد تقليل يافت.

در نگاهي ديگر، چين در سال ۲۰۱۰ با کسب جايگاه بزرگ ترين کشور توليدکننده در دنيا توانست جايگاه آمريکا را در اين عرصه نيز به خود اختصاص دهد و بدين ترتيب ميزان توليد در چين، ژاپن، آلمان و مکزيک از آمريکا پيش افتاد.

۲- حمايت از توليدات داخلي: ترامپ در نتيجه چنين تنزلِ پُرشتابي در توليد، چين و مکزيک را به اقدامات ناعادلانه و دست يابي به عوايد نابرابر متهم کرد. وي تهديد کرد واردات از اين کشورها را محدود کرده، تعرفه هاي گمرکي را بر آن ها وضع نمايد.

۳- رئيس جمهور منتخب، «نفتا» و «تي پي پي» را از عوامل اشتغال زدائي در آمريکا اعلام و تهديد کرد از اين پيمان ها خارج خواهد شد.

۴- وي ارتباط مخالفانش را با بانک ها و شرکت هاي بزرگ مورد حمله قرار داد و اين امر را مسئول بحران بانکي سال ۲۰۰۷ و از بين رفتن مشاغل زيادي توصيف کرد.

۵- احساسات ضد مهاجران، دقيقاً همانند اروپا به دليل ازبين رفتن مشاغل و نيز تغييرات حادث در ترکيب اروپائي و غالباً سفيدپوست در اين کشور به رو به فزوني نهاد.

۶- ترامپ بر هزينه جنگ هاي خارجي و شکست ماجراجوئي هاي نظامي آمريکا در جهان تأکيد کرد. وي اعضاي ناتو و ديگر متحدان آمريکا را متهم کرد که سهم عادلانه اي را در اقدامات دفاعي مشترک پرداخت  نمي کنند. به عنوان نمونه، اروپائي ها که تعدادشان بيشتر و مجموعاً ثروتمندتر از آمريکا هستند، تنها ۲۵ درصد از اين هزينه ها را مي پردازند. در حاليکه آمريکا تقريباً ۷۵ درصد از کل هزينه هاي ناتو را متحمل شده است. البته بايد توجه کرد که چنين اظهاراتي بر خلاف وعده ترامپ درباره افزايش بودجه نظامي اين کشور بوده است.

۷- و بالاخره، به عقيده من رأي دهندگاني که مايل به رياست جمهوري يک زن نبودند، از مؤلفه هائي چون نژادپرستي و زن هراسي برخوردار بودند. سخنان ترامپ مبني بر اينکه ژنرال ها از زن هايي مانند کلينتون دستور نمي گيرند به وضوح مؤيد اين حقيقت است. مي توان نتيجه گرفت که ترکيبي از اين عوامل، بسياري از افرادي را به وي جذب کرد که او را به عنوان يک خارجي مي ديدند که قرار است در برابر هيأت حاکمه ايستادگي کند.

* اهداف اصلي سياست خارجي ترامپ چيست؟

فعاليت هاي انتخاباتي اخير فاقد هرگونه مناظرهِ مبنائي بود به نحوي که نتوانست به شفاف سازيِ ديدگاه هاي نامزدهاي مختلف بپردازد. ترامپ با بهره گيري از برخي شعارهاي احساسي و اغلب متناقض به کسب آراي عمومي نائل شدترامپ با بهره گيري از برخي شعارهاي احساسي و اغلب متناقض به کسب آراي عمومي نائل شد. آنچه مي توان از اظهارات مکرر او فهميد، اين است که وي در صدد است تا به ساخت ديواري حائل ميان آمريکا و مکزيک اقدام کرده، اين کشور را به پرداخت هزينه هاي آن ملزم نمايد.

او وعده داده است تا ۱۱ ميليون مهاجر غيرقانوني را از اين کشور اخراج نمايد. ترامپ مي خواهد يا از ورود هر مسلماني به آمريکا جلوگيري کند و يا دست کم «نظارت هاي گزينشي شديدي» را بر مهاجرانِ مسلمان اعمال نمايد.

همچين به عقيده وي بايد مسلمانان را تحت نظارت قرار داد. وي تهديد کرده است که به حمايت از ناتو پايان داده، توافق آب و هوائي پاريس را لغو و حتي توافقات تجارت آزاد کنوني شامل «نفتا» (NAFTA) و «تي پي پي» (TPP) را معدوم مي کند.

تمامي اين موارد در زمره تعهدات بزرگي است که با سياست هاي بلندمدت آمريکا در تعارض بوده و حتي با قانون اساسي اين کشور نيز در تضاد است. البته بايد صبر کرد و ديد هنگامي که رئيس جمهور با جهانِ واقعي مواجه شود، تا چه ميزان به  تهديدات و قول هاي خود عمل خواهد کرد.

* سياست هاي ترامپ چه آثاري را در خاورميانه برجاي خواهد گذاشت؟

در اين خصوص بهتر است جداگانه درباره کشورهاي مختلفِ اين حوزه به بررسي پرداخت. ترامپ درباره سوريه، «باراک اوباما» و «هيلاري کلينتون» را به ايجاد داعش متهم کرد. همچنين گفته بود که آمريکا بايد در اين مورد به همکاري با «ولاديمير پوتين» رئيس جمهور روسيه بپردازد. اگر وي به قول خود عمل کند، فرصت خوبي براي بهبود مناسبات دو کشور به وجود آمده؛ همچنين واشنگتن و مسکو مي توانند به کمک هم به مبارزه با داعش در سوريه بپردازند.

هر مقدار که ترامپ بيشتر در اين مسير گام بردارد، سردي بيشتري در روابط آمريکا با کشورهاي حوزه خليج فارس بوجود مي آيد. اين مسأله درباره عربستان سعودي که تأمين کننده مالي فعاليت هاي هيلاري کلينتون بود، از مصداق بيشتري برخوردار است. پوتين از اولين سران کشورهايي بود که پيروزي ترامپ را به وي تبريک گفت و ابراز اميدواري کرد که روابط ميان دوکشور روسيه و آمريکا بيش از پيش گسترش يابد.

* سياست هاي رئيس جمهور منتخب درباره ايران چيست؟ آيا وي براي از بين بردن توافق هسته اي ميان ايران و کشورهاي ۱+۵ (برجام) اقدامي را به انجام خواهد رساند؟

زماني ترامپ گفته بود که برجام را پاره مي کند و آن را توافقي بد خوانده بود. مسلماً جمهوريخواهاني که در جريان فعاليت هاي انتخاباتي ترامپ به وي وفادار بوده، در کارزار انتخاباتي او را مورد حمايت قرار دادند و نيز قرار است مناصب بالائي را در کابينه اش داشته باشند، از ديدگاه هاي خصمانه اي در قبال ايران برخوردار هستند.

اين در حاليست که رئيس جمهور منتخب در جاي ديگري هم گفته بود که از پايبندي ايران به مفاد برجام اطمينان حاصل خواهد کرد. با توجه به اينکه برجام توافق بين المللي است که ميان ايران و ۵ عضو دائم شوراي امنيت سازمان ملل به علاوه آلمان منعقد شده است، بعيد به نظر مي رسد که ترامپ آن را لغو کند؛ چرا که در اين صورت مسلماً روسيه، چين و حتي بسياري از کشورهاي اروپائي از آن پيروي نخواهند کرد.

ايران در حال اجراي تعهداتش است و مشخصاً اين کشور با تداوم اقدامات کنوني خود هيچ بهانه اي را به مخالفانش نخواهد داد تا آن ها با سوء استفاده بتوانند توافق مذکور را لغو و تحريم هاي جديدي را عليه تهران وضع کنند. ايران در شرايط کنوني از برجام براي کسب حمايت اروپا و ساير کشورهاي جهان بهره برده و نيز دولت جديد آمريکا را براي همکاري با خود متقاعد خواهد ساخت.

ايران و آمريکا منافع مشترک زيادي در مبارزه عليه تروريسم و نيز ايجاد ثبات در سوريه، عراق، افغانستان وحوزه خليج فارس به صورت کلي دارند.

منبع:مهر